Bujqësia e kontraktuar “Contract Farming”.

Në këtë stad të liberalizimit të tregut, globalizimit dhe zgjerimit të agrobiznesit ekziston rreziku që fermerët e vegjël të gjejnë vështirësi në pjesëmarrjen e plotë në ekonominë e tregut. Për këtë arsye bujqësia kontraktuale e organizuar mirë duket se ofron një mënyrë të rëndësishme të zgjidhjes së problemit përmes së cilës prodhuesit më të vegjël mund të performojnë në një mënyrë komerciale.

Bujqësia e kontraktuar nën termin “Contract Farming” përfshin prodhimin bujqësor që kultivohet në bazë të një marrëveshje ndërmjet blerësit dhe prodhuesve të fermave. Ndonjëherë ajo përfshin blerësin që specifikon cilësinë e kërkuar dhe çmimin, me fermerin që pranon ta prodhojë sipas kushteve të paracaktuara dhe të dorëzojë prodhimin në një periudhë të caktuar. Megjithatë, më shpesh, kontratat përshkruajnë kushtet për prodhimin e produkteve bujqësore dhe për dërgimin e tyre në ambientet e blerësit. Fermeri merr përsipër të furnizojë sasitë e dakorduara të një produkti bujqësor ose blegtoral, bazuar në standartet e cilësisë dhe kërkesat e dorëzimit tek blerësi. Në këmbim, blerësi, zakonisht një kompani eksportuese ose përpunuese, pranon të blejë produktin, shpesh me një çmim që përcaktohet paraprakisht. Kompania shpesh pranon gjithashtu të mbështesë fermerin, p.sh. duke e furnizuar me inpute, duke ndihmuar në keshillimin agro-teknik dhe transportimin e produkteve në ambientet e saj.

Përfitimet e bujqësisë së kontraktuar:

Bujqësia me kontratë është përdorur për prodhimin bujqësor për dekada, por popullariteti i saj është rritur vitet e fundit. Përdorimi i kontratave është bërë tërheqës për shumë fermerë, sepse marrëveshja ofron një treg të sigurt dhe akses në mbështetjen e prodhimit. Bujqësia me kontratë është gjithashtu me interes për blerësit, të cilët kërkojnë furnizime të produkteve për shitje më tej përgjatë zinxhirit të vlerës ose për përpunim. Eksportuesit apo përpunuesit përbëjnë përdoruesit kryesorë të kontratave, pasi furnizimi i garantuar u mundëson atyre të shfrytëzojnë maksimalisht kapacitetin e tyre përpunues ose furnizuese të supermarketeve. Kontratat me fermerët gjithashtu mund të zvogëlojnë rrezikun nga sëmundjet ose moti dhe të lehtësojnë çertifikimin, vecanërisht atë të standartit Global Gap, ISO 22000, gjë që po kërkohet gjithnjë e më shumë nga tregjet e Europiane. Ekzistojnë gjithashtu përfitime të mundshme për ekonomitë kombëtare, pasi bujqësia me kontratë çon në ekonomi të shkallës, të cilat, siç argumentojnë Collier dhe Dercon, ‘’janë të detyruar të ofrojnë një sektor bujqësor më dinamik’’.

Megjithëse bujqësia me kontratë duhet të konsiderohet para së gjithash si një propozim tregtar, ajo është parë gjithashtu si një qasje efektive për të ndihmuar në zgjidhjen e shumë problemeve të aksesit në treg dhe furnizimit me inpute me të cilat përballen fermerët e vegjël. Lidhjet efektive midis kompanive dhe mijëra fermerëve shpesh kërkojnë përfshirjen e shoqatave ose kooperativave formale të fermerëve ose, të paktën, grupeve joformale të fermerëve. Mendohet se bujqësia kontraktuese është një formë e integrimit vertikal brenda zinxhirëve të produkteve bujqësore në mënyrë që kompanitë eksportuese apo përpunuese të kenë një kontroll më të madh mbi proçesin e prodhimit, sasisë, cilësisë, karakteristikave dhe kohën e prodhimit.

Tipet e kontratave në bujqësi:

Kontratat në bujqësi mund të kuptohen si kreditim i inputeve bujqësore si fara, plehra, kredi apo zgjerim tek një fermer në këmbim të të drejtave ekskluzive të blerjes mbi kultura të specifikuara. Ka disa mënyra për të klasifikuar skemat e fermave me kontratë.

Së pari, ekziston shkalla e formalitetit në vetë kontratën. Në disa raste, kontrata është pak më shumë se një marrëveshje e pashkruar midis një fermeri dhe një blerësi. Në anën tjetër ekstrem, kontrata është një dokument formal i shkruar që specifikon përdorimin e inputeve, metodat e prodhimit, standardet minimale të cilësisë dhe çmimit të blerjes. Kontratat formale ofrohen më shpesh nga firma të mëdha përpunuese ose eksportuese, veçanërisht kur blejnë nga fermerët e mesëm dhe të mëdhenj.

Së dyti, skemat e fermave me kontratë mund të klasifikohen sipas llojeve të angazhimeve të marra ndërmjet blerësit dhe shitësit, të cilën mund ta klasifikojmë ne 3 kategori:

- Kontratë që specifikon tregun, përshkruan kushtet e transaksionit të shitjes në lidhje me çmimin, sasinë, kohën dhe atributet e produktit.

- Kontratë për sigurimin e burimeve, blerësi siguron edhe inpute bujqësore dhe asistencë teknike me kredi.

- Kontrate e prodhimit-menaxhimit, e cila specifikon mënyra në të cilën do të rritet prodhimi, si p.sh. dendësia e mbjelljes, përdorimi i pesticideve dhe koha e korrjes.

Megjithatë, në praktikë, shumë kontrata kombinojnë elementë të të tre llojeve. Për shembull, kontrata mund të specifikojë metodat e prodhimit dhe kushtet e shitjes, si dhe ofrimin e inputeve për fermerët me kredi, pra ndërmjeteson edhe kreditimin e fermerëve. Një dimension i tretë në bujqësinë me kontratë është mënyra e përcaktimit të çmimit dhe pagesave. Në disa raste, çmimi fiksohet në kohën e mbjelljes nga blerësi.

Në praktikë ndodh që nëse çmimi i tregut është më i lartë, mund të ndodhë që fermeri kryhen shitje në destinacion tjetër (fermeri shkel kushtet e kontratës duke shitur një pjesë ose të gjithë produktin në treg). Në të kundërt, nëse çmimi i tregut është më i ulët, blerësi mund të furnizohet nga tregu i lirë dhe jo nga fermerët e kontraktuar. Për të shmangur këto probleme, skema e fermave me kontratë duhet të mbështetet në çmimin me formulë, në të cilën blerësi pranon të paguajë një çmim bazuar në një çmim tregu, zakonisht çmimi i tregut plus një prim në përqindje.

Roli i rëndësishëm i blerësve dhe institucioneve të kreditimit në modelin e “Bujqësisë se Kontraktuar”:

Organizimi i një skeme bujqësore me kontratë përfshin kosto të mëdha fikse. Blerësi ka nevojë për një ekip agjentësh në terren që negociojnë kushtet me fermerët, shpërndajnë të dhëna, ofrojnë asistencë agro-teknike dhe aftësi të grumbullojnë produktin në kohën e duhur. Si rezultat, kontraktimi në përgjithësi nuk është i vlefshëm për tregtarët e vegjël ose blerës të tjerë të shkallës së vogël dhe të mesme. Përkundrazi, blerësit në një skemë bujqësore me kontratë janë eksportues, përpunues në shkallë të gjerë ose zinxhirë supermarketesh.

Një avantazh tjetër i blerësve në shkallë të madhe është se ata kanë akses në kapital, njohuri për metodat e prodhimit, dhe informacionin e tregut, elemente që fermerëve u mungojnë. Kjo siguron një nxitje për ata që të kontraktojnë fermerët si një mënyrë për të dhënë kredi, asistencë teknike dhe garanci tregu.

Aksesi në kredi për fermerët ofrohet në 2 mënyra: a) Paradhënie direkte nga blerësit që konsiston në inpute bujqësore, fara apo fidane etj. b) Koordinim dhe forcim te marrëdhenieve midis fermerëve dhe institucioneve financiare, duke luajtur një rol të rëndësishëm si garantor të asistencës agro-teknike në prodhim dhe akses në tregjet e eksportit.

Kjo është një nga arsyet që Institucioni mikro-financiar NOA po organizon me rrjetin e  saj, pra nëpërmjet klientëve potencial në eksporte apo përpunim dhe fermerëve të vegjël prodhues të produkteve bujqësore dhe blegtorale. Forcimi i kësaj marrëdhenie 3-kendësh forcon apo siguron proçesin e kreditimit në rrjetin e NOA-s dhe rrit eficiencën e zinxhirit të vlerës në bujqësi.