Qumështi i të imtave në mbarështim intensiv dhe nevoja për financim

Në rajonin e Mesdheut, mbarështimi i deleve dhe dhive është një aktivitet i rëndësishëm dhe i vendosur mirë, një mënyrë tradicionale e bujqësisë, si një mundësi e rëndësishme e të ardhurave, punësimit, mbrojtjes së mjedisit dhe kohezionit social. Në të vërtetë, delet dhe dhitë janë efikase në transformimin e burimeve të ushqimit nga tokat në proteina shtazore me cilësi të lartë. Pasqyra e këtij aktiviteti rezultohet me një shumëllojshmëri nënproduktesh që në rradhë të parë përcjellin një pasuri kulturore dhe së dyti produkte lokale që preferohen nga konsumatorët që kërkojnë produkte origjinale dhe autentike, duke siguruar një burim të rëndësishëm të ardhurash për blegtorët. Pavarësisht imazhit pozitiv të produkteve (nga këndvështrimi i konsumatorit) dhe njohjes së përgjithshme të rolit të sistemeve të ndryshme të blegtorisë së ripërtypësve të vegjël për ruajtjen e mjedisit (përfshirë ruajtjen e diversitetit të blegtorisë) dhe zhvillimin social/ekonomik të zonave rurale, qëndrueshmëria e sektorit të ripërtypësve të vegjël në Shqipëri sfidohet nga ndikimi i faktorëve të ndryshëm. Nga analizimet vërehet një ndryshim në strukturën e sektorit që lidhet me uljen e numrit të tufave, largimin e të rinjve apo orientimi drejt aktiviteteve të komercializimit për fitime të shpejta/sigurta, si dhe më e rëndësishmja është mungesa e mbështetjes me subvencione, grante apo mos-aksesim i kredidhënies. Përpos arsyeve të theksuar më lartë janë edhe një sërë problematikash të karakterit teknik sic janë psh. mungesa e diferencimit të çmimeve në bazë të përmbajtjes së proteinave dhe yndyrave në qumështin e prodhuar, si një strategji që mund të favorizojë përdorimin e racave produktive, shfrytëzimin e burimeve të ushqimit, si kullotat, rritja e çmimeve të ushqimit, aspektet e punës dhe kërcënimet që lidhen me ndryshimet klimatike etj.

Prandaj objektivi i të gjithë aktorëve të zinxhirit, përfshirë këtu edhe institucionet kredidhënëse është ruajtja e diversitetit të përgjithshëm të sistemeve të prodhimit të ripërtypësve të vegjël, duke siguruar një nivel adekuat të të ardhurave për fermerin dhe ofrimin e produkteve në treg me një çmim dhe një sasi që do të ishte e pranueshme për një shkallë elite konsumatore.

Zhvillimi zinxhirit blegtoral i të imtave në Shqipëri

Shqipëria ka një potencial mjaft të mirë për zhvillimin e blegtorisë në të gjitha rajonet kodrinore malore të cilat janë karakteristike për këtë lloj veprimtarie. Prodhimi i qumështit është i përqendruar kryesisht në fermat e vogla, i cili pastaj kalon direkt tek njësitë përpunuese ose sic quhen “baxho qumështi”. Qumështi i të imtave dhe nënprodukteve të tij janë bazë konsumi për çdo familje në Shqipëri.

Qumështi i deles/dhisë është një ushqim me vlera dhe po bëhet gjithnjë e më i rëndësishëm për shkak të tendencës së re në kuzhinën moderne dhe tradicionale, të shëndetshme, natyrale, me vlera dhe të shijshme.

Specialitetet e qumështit të deles/dhisë po pushtojnë menunë, jo vetëm në kuzhinën lokale, por edhe atë evropiane. Mishi i qengjave të qumështit është një specialitet për çdo menu dhe ka gjetur vend dhe në dieta të caktuara. Qëllimi i mbarështimit të të imtave është që t’i shërbejë tregut me produkte cilësore të mishit dhe të qumështit. Për t'a arritur këtë, kërkohen elementë thelbësorë bazuar në strategjitë e suksesshme të menaxhimit dhe furnizimit me ushqim me standarte.

Shqipëria prodhon çdo vit rreth 73 mijë tonë qumësht deleje dhe rreth 80 mijë tonë qumësht dhije. Pra rreth 16.5 % e qumështit të prodhuar në Shqipëri vjen nga bagëtitë e imta.

Një pjesë e këtij qumështi bëhet djathë, veçanërisht në krahinat e jugut, ku operojnë rreth 200 baxho qumështi. Mbarështimi i deleve dhe i dhive është një sektor i vlefshëm blegtoral në Shqipëri. Ai kontribuoi në një vlerë totale në vitin 2021 (qumësht dhe mish), me prodhimin e përgjithshëm të sektorit të vlerësuar në rreth 593 milionë euro.

Të ardhurat nga fermat me të imta në përgjithësi janë ndarë në mënyrë të barabartë midis mishit dhe qumështit, por në vitet e fundit, mishi ka siguruar të ardhurat kryesore për fermerët e vegjël që mbarështojnë të imtat, pasi çmimet e mishit kanë ardhur në ngritje të lartë. Megjithatë, vërehet një lëvizje shumë pozitive edhe të cmimit të qumështit të deleve gjatë 2 mujorit të parë të vitit 2023, një cmim që varion nga 150-180 lek/litri.

Ndërtimi i stallës për mbarështimin e të imtave dhe racat produktive intensive

Ndërtimi i një stalle të re që do të përdoret si strehë për kafshët, duhet domosdoshmërisht të marrë parasysh disa kritere themelore, në mënyrë që të garantojë një organizim të mirë të fermës duke respektuar standartet minimale të mirëqenies së kafshëve, atë që kërkohet edhe nga BE-ja nëpërmjet granteve IPARD.

Për investim në stalla për mbarështimin e blegtorisë duhet të ndiqen kriteret e përcaktuara në VKM-n nr. 283, i datës 01.04.2015 mbi “Për përcaktimin e tipave, rregullave, kritereve dhe procedurave për ndërtimin e objekteve për prodhimin, ruajtjen dhe përpunimin e produkteve bujqësore dhe blegtorale, në tokë bujqësore.

Gjatë ndërtimit të stallës është e nevojshme që të garantohet një sipërfaqe minimale në dispozicion për secilën kafshë. Kriteret minimale që duhet të respektohet është 1.5 metra katrorë për secilën kafshë të rritur, edhe 0.8 deri në 1.5 m2 për çdo krerë bagëti të re, dhe 3 m2 për secilin cjap që mbahen për çiftëzim. Ndërkohë në fazën e projektimit duhet të parashikohen edhe hapësirat e tjera të nevojshme që janë pjesë e shërbimit të kafshëve si psh. korridori qëndror përmes të cilit kalojnë punonjësit i cili mund të jetë minimalisht 1.5 metra dhe arrin deri në 3 metra (për lëvizje të mjeteve motorike).

Gjithashtu duhet të planifikohen edhe ambjentet e mjeljes së qumështit në varësi të numrit të krerëve (poste mjelje 12x12 ose 24x24), ambjentet e ruajtjes së qumështit (tankerat ftohës), zyra e mjekut dhe farmacia si dhe ambjentet sanitare. Pjesë integrale e këtij investimi është edhe hambari i barit.

Një projektim i saktë në një fermë me 100 dele/dhi rrace intensive kërkohet një sipërfaqe e ndërtueshme rreth 400 m2, ndërtim i lehtë i cili përllogaritet me rreth 180 euro/m2.

Kush janë racat produktive në rregjim stallor?

Sektori i qumështit të dhive dhe deleve është një pjesë e vlefshme e ekonomisë kombëtare të Shqipërisë, duke prodhuar produkte qumështi me cilësi të lartë, veçanërisht djathëra tradicionalë si kackavalli i jugut, apo djathi i bardhë i tipit feta etj. Zonat malore të Shqipërisë ofrojnë mundësi të mira për blegtorët, që mundësojnë kalimin në menaxhim organik, një ndryshim që mund të përmirësojë të ardhurat e tyre dhe t'i ndihmojë ata të krijojnë një ekonomi të qëndrueshme lokale, të ruajnë habitatet natyrore dhe rracat autoktone (delja Bardhoke, Shkodrane, dhia e Hasit, Capora e Dragobise) dhe të parandalojnë degradimin e tokës.

Por përvec të imtave në kullotë të lirë, kemi edhe mbarështimin e deleve dhe dhive në ferma intensive ku mbahen kryesisht brënda në stallë dhe ushqehen me ushqime të papërpunuara, silazh dhe koncentrat proteinik. Blegtoria e imët intensive nënkupton prodhimtarinë e deleve dhe dhive në një mjedis që u sigurohet atyre për të maksimizuar fitimin nga rritja e tyre. Mjedisi për mbarështimin intensiv (në rregjim stallor) përfshin strehimin (stallë e kompletuar), ujin, ushqimin, mbrojtjen veterinare, temperaturën, lagështinë dhe menaxhimin. Në rregjim stallor kryesisht mbarështohen rracat e të imtave të përmisuara gjenetikisht, ku prodhimtaria e qumështit apo lindjeve është shumë herë më i lartë se ato në rregjim kullusor, ndërkohë që kërkohet një respektim protokollesh si në lidhje me racionet ushqimore ashtu edhe me shërbimet e tjera (mjelja, trajtime mjeksore etj.).

Në Shqipëri për një kohë të gjatë janë testuar disa lloj rracash produktive me mbarështim stallor si psh. Delja ASSAF, Lacaune, dhia Alpine, Saane etj. Prodhimtaria e tyre arrin deri në rreth 950 litra qumësht në vit dhe me një pjellshmëri mesatare 1.5 qingja/keca/vit.

Ndër rracat e përmendura që kanë dhënë rezultate të larta janë dhia Alpine dhe delja Lacaune, me origjinë Franceze.

Mbarështimi i të imtave në rregjim stallor intensiv kërkon një menaxhim të përpiktë në lidhje me 4 çështje themelore: a) Sigurimi i bazës ushqimore të shëndetshme; b) Trajtimet veterinare të specializuara; c). Fuqi punëtore permanente dhe të dedikuar; d). Burimet e financimit.

Kosto e një investimi të tillë ndahet në dy kategori burimesh financimi:

a) Investimi në ngritjen e kompleksit blegtoral për mbarështimin e të imtave që përbëhet nga ndërtimi i stallës dhe hambarit, blerja e deleve/dhive të racës (250-300 euro/krerë), pajisje të stallës (sistemet e kurthimit, sistemi mjeljes dhe ruajtjes së qumështit, mekanikë bujqësore etj.). Nga përllogaritjet e kryera rezulton që një stallë e kompletuar për mbarështimin e 100 krerë dele/dhi rrace arrrin një vlerë rreth 150,000 euro.

b) Likuiditet (kapital qarkullues) për blerjen e bazës ushqimore (rreth 50 ton ushqim) dhe sigurimin e pagave të personelit, kosto kjo që arrin një vlerë mesatare rreth 55,000 euro.